ትርጕም ናይ ጥንተ ኣብሶ 5ይ ክፋል

ናይ ጥንተ ኣብሶ ውፅኢት እንታይ እዩ፧ እቲ መርገም ጥራይ ድዩ ዝመኃላለፍ ወይስ ዋላ ኃጢኣቱ፧ ናይ ኤርትራ ኢትዮጵያ፡ ግብጺ ካቶሊክን ምብራቕ ኦርቶዶክስን

 ጥንቲ ኣብሶ እቲ ኣበሳ ዝፈጸሞ ኣዳም እኳ እንተኾነ፡ ቅጽዓቱ ግና ናብ ዝበደሉን ዘይበደሉን እዩ ዝወርድ። “እስመ ኵሉ በአምሳለ ኣዳም ተፈጥረ፡ ኵሉ ሰብ ንኣዳም መሲሉ ከም ኣዳም ደኺሙ ኃጢኣት ሠሪሑ ስለ ዝነበረ እዩ” ከም ዝብል። ነዚ ብቐሊሉ ንምርዳእ፡ ሓደ ናጻ ኾይኑ ዝተፈጠረ ወዲ ሰብ፡ ኣብ ሓንቲ ኣብ ትሕቲ መግዛእቲ ዘላ ሃገር ከም ዝውለድ ማለት እዩ። ወይ ልክዕ ከምታ ዓቢይ ዓለምለኻዊ እገዳ ዝተገብራ ሃገር እሞ፡ በዚ ምኽንያት ኵላቶም ኣብታ ሃገር ዝውለዱ ዜጋታት፡ ካብ ደገ ዝመጽእ ፍርያት ስኢኖም ከም ዝሳቐዩ ማለት እዩ። ከምቲ ግቡእ ክታበት ዘይረኸቡ ቆልዑ ንሕማም ዝተቓልዑ ዝኾኑ፡ ካብቶም ጸጋኦም ዝተገፈፉ (ጸጋ መንፈስ ቅዱስ) ዝተፈለዮም ኣዳምን ሔዋንን ዝውለድ ኵሉ ድማ ጸጋ ዘይብሉ፡ ንሕማመ-ኃጢኣት ዝተጋለጸ ነበረ።

 ብሰንኪ ናይ ኣዳም ኃጢኣት ናይ ኵሉ ሰብ ጸጋ ከም ዝተገፈፈ ኵላቶም ዝሰማምዕሉ እዩ። ሓደ ሰብ ካብ ኣዳም ክውለድ ከሎ ቅጽዓቱ በደሉ ጥራይ ድዩ ወይስ ኃጢኣትውን ይወርስ እዩ ዝብል ግና ዝተፈላለየ ሓሳባት ኣሎ። ነዚ ዝተፈላለየ ሓሳባት ዘለወን ኣብያተ ክርስቲያናት ኣብ ክልተ ምድብ ከፊልና ክንርእየን ክንፍትን ኢና።

1. ኃጢአት ናይ ኣዳምን መርገሙን ናብ ደቁ ኃሊፉ ዝብሉ ካቶሊካውያንን ግብጻውያንን

2. ቅጽዓት ናይ ኣዳም ደኣ እምበር ኃጢአት ናይ ኣዳም ናብ ደቁ ኣይኃለፈን ዝብሉ ናይ ሃገርና ሊቃውንትን ኢትዮጵያውያን ሊቃውንትን ናይ ምብራቓውያን ኦርቶዶክስን

 ካቶሊካውያን፦ ኣብቶም ብናይ ኣውግስጢኖስ ትምህርቲ ዝጓዓዙ ካቶሊካውያን፡ ካብ ናይ ኣዳም ውድቀት ጀሚሩ ወዲ ሰብ ቅጽዓት ጥራይ ዘይኮነስ በደል/ኣበሳ/ ኃጢኣትውን ካብ ማኅፀን ጀሚሩ ብጊዜ ሩካቤ ዘርኢ ካብ ሰብኣይ ናብ ናይ ሰበይቲ ማኅፀን ኣብ ዝኸደሉ ርክብ ምስኡ ተኻፊልዎ ስለ ዝውለድ ነፍሲ ናይ ምግናዛብ ክእለታ ከም ዝተወስዳን ፈጺሙ ከም ዝተዳኸመን ጌሮም እዮም ዝሓስብዎ።

 ግብጻውያን “ናይ ኣዳም ቅጽዓት (consequence of sin) ጥራይ ዘይኮነስ እቲ ኣበሳ (ኃጢኣት) ውን ናብ ወዲ ሰብ ኃሊፉ እዩ” ይብሉ። ናይ ጥምቀት ኣድላይነት ነዚ ናይ ኣዳም ኃጢኣት ንምድምሳስ ከም ዝኾነ ድማ ይምህሩ። ከምዚ ብምባል ድማ ይዛረቡ “The holy sacrament of Baptism is for the remission of sins which is the Original Sin with which evryone is born. We were in Adam when he sinned… ሥርዓተ ጥምቀት ዝፍጸም ነቲ ነፍሲ ወከፍ ሰብ ክውለድ እንከሎ ምስኡ ዝመጸ ጥንተ አብሶ ሥርየት ንምርካብ እዩ። ኣዳም ክብድል እንከሎ ንሕናውን ኣብ ሕቖ ኣዳም ስለ ዝነበርና ብኡኡ ኵላትና በዲልና ኢና። እዚ ድማ ካብቲ ዝረስሐ ሰብነትናን ካብ ናይ እግዚአብሔር ንጹሕ ኣምሳልነት ብምርሓቕናን እዩ። እዞም ደቂ ኣዳም ዝኾንና ሰብኣውያን ፍጥረታት ንሕና ምስ ጥንተ አብሶን ምስ ዝረስሐን መንነትና ብምውላድና ንኃጢአት ዝተጋለጽና ኢና”

ግብጻውያን ብምቕጻል “ምስ ኣዳማዊ ኃጢኣትን ምስ ውጽኢት ናይ ኃጢአቱን ማለት መወቲ ዄንና ኢና ተወሊድና፡ ምኽንያቱ ናይ ኃጢአት ደሞዝ ሞት እዩ። ናይ ኣዳም ኃጢአት ንዅሎም ዘርኡ ኣደብዚዙ እዩ። ካብ ኣዳም ዚተወርሰ የጎደፈ ተፈጥሮ ንዅሎም ዘርኡ ናብ ኃጢአት ሰሓቦም” ብምባል ኃጢአቱን መርገሙን ወሪስና ከም እንውለድ ይትንትኑ።

 ፖፕ ሺኖዳ 3ይ ውን ነዚ ኣመልኪቶም ከምዚ ይብሉ፦ “We did not inherit the penalty of death from our immediate parents so that we are saved if they are baptised, but we inherited it directly from Adam and Eve: the first of the human race. We were in Adam's loins. When Adam's nature sinned and he was condemned to death, everything in his loins became mortal…. “…..ኣዳማዊ ኃጢኣት ካብ ኣዳም ብዝወረስናዮ ባህርይ ብቐጥታ ናባና ዚኃልፍ እምበር፡ ከም ተላጋቢ ሕማም ካብ ኣቦን ኣደን ናብ ሕፃን ዚኃልፍ ኣይኮነን ሮሜ 5፡12-15። ስለዚ ወለዲ ዋላ እኳ ንሳቶም ብጥምቀት ኣቢሎም እንተ ነጽሑ እቶም ዝወልድዎም ቆልዑ ግና እቲ ናይ ኣዳም ባህርይ ወሪሶም እዮም ዝውለዱ። በዚ ምኽንያት እዩ ድማ ቅዱስ ጴጥሮስ “እቲ ተስፋ ንኣኹምን ንደቅኹምን እዩ ዝተዋህበ ግ.ሐ 2፡39 ብምባል ዝምህር ዝነበረ” ብምባል ይገልጽዎ 

 ምብራቓውያን ኦርቶዶክስ ድማ ብኣንጻሩ “The Orthodox church has kept alive the original understanding of the early church as regards Öriginal Sin” the early church did not understand Öriginal sin” as having anything to do with transmitted guilty but with transmitted morality. Because Adam sinned, all humanity shares not in his guilty but in the same punishment” -ኦርቶዶክሳዊት ቤተ ክርስቲያን ነቲ ናይታ ቐዳመይቲ ቤተ ክርስቲያን ብሂል ኣጽኒዓ ኂዛ ኣላ።  እታ ቐዳመይቲ ቤተ ክርስቲያን ጥንተ አብሶ ምስቲ ብዘርኢ ዝመኃላለፍ በደል ዘይኮነስ ምስ መዋትነት ኣተኃኂዛ እያ ትርድኦ። ኣዳም ብምብዳሉ ደቂ ሰባት ንበደሉ ዘይኮኑስ ንፍዳኡ (ንቕጽዓቱ) እዮም ዝካፈልዎ” 

 ናይ ሃገርና ሊቃውንት፦ ካብ ኤርትራውያን ሊቃውንት ናይ ኣቦና መምህር መሪጌታ ክነፈ ርግብ ማርቆስ ምስ ንምልከት ከምዚ ዝብል ንረክብ “ኃጢኣት ልክዕ ከም ሥጋን ደምን ባህርይን ኣይውረስን ኣይክፈልን እዩ። ጥንቲ ኣብሶ ዝተባህለ ግና እቲ ንኣዳምን ሔዋንን ዝተዋህቦም ፍርዲ እዩ። ዝበደሉን ዘይበደሉን ኵላቶም ኃጢኣት ገዝኦም ከም ዝብል ቅዱስ ጳውሎስ ዕዳ ኣቦን ኣደን ናብ ደቆም ከም ዝኃልፍ፡ እቲ ናይ ኣዳምን ሔዋንን ዕዳ መርገም ባርነት ሕማመ ሥጋን ሕማመ ነፍስን ሞተ ሥጋን ሞተ ነፍስን ናብ ደቆም ኪመኃላለፍ ይነብር ደኣ እምበር ጥንተ ኣብሶ ካብ ባህርይ ኣዳም ዝተወሰደ ናይ ውርሻ ኃጢኣት (Original Sin) ኣይኮነን። ብባህርይ ዝመኃላለፍ ነይሩ እንተዝኸውን ግና ዘይበደለ ኣይምተረኽበን። ዝበደሉን ዘይበደሉን ከኣ ኣይምተመቕሉን..ሕፃናት ኣይብድሉን እዮም እንተኾነ ግና ደቂ ኣዳም ብምዃኖም ጥራይ ኣብ ትሕቲ መርገም ኮይኖም ይውለዱ”  ይብሉና(ማቴ 18፡31 19፡14)።

 ትርጕም ቅዳሴ ማርያም ድማ “ጐይታና ካብ ድንግል ማርያም ምስ ተወልደ ፍዳ መርገም ጠፊኡ” ብምባል ኣባና ኃሊፎም ዚነበሩ መርገምን ፍዳን እምበር ኃጢኣት ከም ዘይኮነ የአንፍት።

 መርገም (ፍዳ) ጥራይ ድዩ ዋላስ ኃጢኣት ውን ኃሊፉ እዩ፧ መደምደምታ

 ኣብ (መዝ 14፡1 ሮሜ 3፡11 ሮሜ 5፡12 ኢዮ 15፡14) “ኵሉ ተተኃኂዙ በደለ፡ ሓደ እኳ ጽቡቕ ዝገብር የልቦን” ንዝብል ቃል ኣቦታት ከብርህዎ ኸለዉ “ወበውስተ ውሁድሂ ንብል ኣልቦ፡ ኣዝዩ እንተ ውሒዱ ዋላ ሓንቲ የልቦን ንብል፡ ኣዝዩ ብዙኅ እንተኾይኑ ድማ ኵሉ ንብል” ከም ዝብል ዮሓንስ አፈወርቅ ብምባል ይትርጕምዎ። 

 ቅዱስ ዮሓንስ አፈወርቅ ኣብ ሮሜ 5፡12 ዘሎ ቃል ኪትርጉሞ ከሎ “but what means for that all have sinned፧’ This he having once fallen even they that had not eaten of the tree did from him,all of them become mortal’ ኵሎም ኃጢኣት ጌሮም እዮም ማለት እንታይ ማለት እዩ፧ ንሱ (ኣዳም) ካብ ክብሩ ኪወርድ ከሎ ካብታ ዕፀ በለስ ዘይጠዓሙ ደቁ ኵላቶም ብሰንኩ ድቀት ረኸቦም፡መዋትያን) ኮኑ”  ብምባል ኃጢአት ዘይኮነስ እቲ ብሰንኪ ኃጢአት ኣዳም ዚመጸ ሞትን መርገምን ካልእ ቅጽዓታትን ናብ ኵሉ ሰብ ከም ዚኃለፈ የረድእ።

 ቅዱስ ኣትናቴዎስውን “ኦ ኣዳም ናይ ሞት ፍርዲ ዘምጻእካልናስ እንታይ ጌርናካ ኢና፧ ኦ ሔዋን እንታይ ጌርናኪ ኢና፧” ብምባል ሞት ናባና ከም ዝኃለፈ እዩ ዝገልጽ። 

 “ኃጢኣት ናይ ሕሊና እምበር ናይ ባህርይ ኣይኮነትን” ዝብል ትምህርቲ ናይ ኣበው ድማ ኃጢአት ናብ ሰብ ኪኃልፍ ከም ዘይክእል ወይ ብባህርይኡ ኃጢአተኛ ኮይኑ ኪውለድ ከም ዘይልእል እዩ ዘረደኣና። 

 ቅዱስ ዮሓንስ አፈወርቅ ኃጢአት ባህርይ ናይ ሰብ ከም ዘይኮነ ኣብ ዘመኑ ንዝነበሩ ሰባት መልሲ ኪጽሕፍ ከሎ ከምዚ ይብል፦ “ኣብዚ ይኹን ኣብ ካልኦት ትምህርታቱ ኣበርቲዑ ዝቃወሞ ነገር እንተሎ ነቲ “ክፍኣት (ኃጢአት) ናይ ሰብ ተፈጥሮ እዩ” ዝብል ግጉይ ኣተሓሳስባ እዩ። ክፍኣት (ኃጢአት ተፈጥሮ ወይ ባህሪና እንተ ዝኸውን ነይሩ ይብል፡ ከም ተፈጥሮ ድሌታትናን ዝንባሌታትናን ደኣ ምኾነ እምበር ኪመኃየሽን ኪስተኻኸልን ኪውገድን ኣይምኸኣለን። ብተፈጥሮ ዘለና ነገር ኪልወጥ ኣይከኣልን እዩ፡ ኃጢአት ግና ብትምህርትን ብምኽርን ብቕጽዓትን ምልዋጥን ምትራፍን ይከኣል እዩ፡ ስለዚ ኃጢአት ባህርያዊ ኣይኮነን። ኃጢኣት ጽቡቕ ሥነ ምግባር ብምግዳፍን ቅኑዕ ሕሊና ብምብልሻውን እዩ ዚመጽእ። እቶም ናይ መጀመርታ ፍጥረት ኣዳምን ሔዋንን ብስንፍናኦምን ብዘይ ምጥንቃቖምን እዮም ዝወደቑ። ሎሚውን ናይ ኃጢአት ቀንዲ ምኽንያት እዚ እዩ። ብምኽንያት ናቱ ውድቀት ናይ ወዲ ሰብ ሕሊናዊ ናጻ ፍቓድ እናደኸመን ናብ ኃጢአት እናዘንበለን መጸ። ስለዚ ኃጢአት ዋላ እኳ ናይ ሰብ ባህርይኡ ደኣ ኣይኹን እምበር፡ ናጻ ፍቓዱ ካብ ምድካም ዚተላዕለ ግና ናብ ኃጢአት ዚዘንበለ ኾነ። ስለ ዝኾነ ድማ ነዚ ክፉእ ዝንባለ ብናይ እግዚአብሔር ምሕረትን ረድኤትን ሕሊና ብምንቕቓሕን ነብስኻ ብምግታእን ኃይልካ ብምግዳልን፡ ብዘየቋርጽ ኵነታት ምዕራይን ምስትኽኻልን ይከኣል እዩ” 

 ኣቡነ ጎርጎርዮስ “ሰብ ኣብ ናጽነቱ ከሎ ኃጢኣት ገበረ፡ ብሞት ቀጽዖ፡ በዚ ምኽንያት ደቁ ካብ ኣቦኦም መርገም ወረሱ፡ ናብራኦም ድማ ከም ናይ ኣቦኦም ኣብ ምድረ ፋይዳ ኮነ” ብምባል ካብ ኣዳም መርገሙን ቅጽዓቱን ከም ዝወረስና ይነግሩ። 

 “እምበኣረከስ እቶም ብዙኃት ብዘይምእዛዝ ሓደ ሰብኣይ ኃጥኣን ከም ዝኾኑ” ናይ ዝብል ቃል ትርጕም እዚ ዝስዕብ እዩ

 ቅዱስ ዮሓንስ አፈወርቅ “for  by one man’s disobedience many were made sinners, so by the obedience of one shall many be made righteous. But how would it follow that from his disobedience another would become a sinner፧ For at this rate a man of this sort will not even deserve punishment, if, that is, it was not from his own self that he became a sinner what then does the word sinners here፧ To me it seems to mean liable to punishment and condemned to death. Now that by Adam’s death we all became mortal……. “እምበኣረከስ እቶም ብዙኃት ብዘይምእዛዝ ሓደ ሰብኣይ ኃጥኣን ከም ዝኾኑ”; ከምኡ ኸኣ ብምእዛዝ እቲ ሓደ ኵላቶም ጻድቃን ኪኾኑ እዮም። ግና ከመይ ኢሉ ብናይ ሓደ ዘይምእዛዝ ኵሉ ኃጢኣተኛ ይኸውን፧ ከምዚ እንተኾይኑ ዋላ ሓደ ሰብ ይትረፍ ዶ ኃጢኣተኛ ክበሃልሲ ቅጽዓት (ፍዳ) ውን ኣይግብኦን እዩ። ንኣይ ከም ዝመስለኒ እዚ ብናይ ሓደ ሰብኣይ ዘይምእዛዝ ብዙኃት ኃጥኣን ከም ዝኾኑ፡ ማለት ንቕጽዓት ዝግብኡ ኾኑ፡ ንሞት ተመኃላሊፎም ተዋህቡ ማለት እዩ። ብናይ ኣዳም ሞት ኵላትና መወቲ ኮንና” ብምባል ተርጕምዎ ኣሎ። 

 እዚ ትምህርቲ ናይ ቅዱስ ዮሓንስ ምስቲ ኣብ ላዕሊ ጠቒሰዮ ዘለኹ ቃል ናይ መምህር መሪጌታ ክነፈ ርግብ ሓደ ዓይነት ትምህርቲ እዩ።

ቅዱስ ዮሓንስ አፈወርቅ ናይ ቅዱስ ጳውሎስ መልእኽቲ ናብ ሰብ ገላትያ ኣብ ዚተርጎመሉ ውን “we all are subject to the necessity of nature. And so if vice were an essential element of this life, no one could avoid it. Any more that the things just mentioned. And let me not be told that good men are rare, for natural necessity in insuperable by all, so that also long as one virtous shall be found, by argument will in no wise be invalidated.” “ንሕና ኵልና ንዚተሠርዐ ሥርዓት ንግዛእ ኢና። ስለዚ ኃጢአት ሓደ ተፈጥሮኣዊ ባህርይና እንተኾይኑ፡ ዋላ ሓደ ነዚ ከወግዶ ኣይከኣሎን እዩ። ስለዚ ማንም ሰብ ጽድቂ ዝፍጽሙ ውሑዳት ቅዱሳን ኔሮም ኣይበል። ምኽንያቱ ተፈጥሮኣዊ ባህርይ ኣብ ልዕሊ ኵሉ ዚሥልጥን ስለ ዝኾነ። እንተኾነ ግና ሓደ ናይ ጽድቂ ሥራሕ ተፈጺሙ እንተተረኺቡ፡ ምጉተይ ኵሉ ዋጋ ዘይብሉ ይኸውን” ብምባል ዋላ ሓደ ሰብ ኃጢአት ኣዳም ወሪሱ ኃጢአተኛ ኾይኑ  ከም ዘይውለድ ይምህር።